آتروفی واژن با نام سندرم ادراری تناسلی یائسگی (GSM) یا واژینیت آتروفیک (atrophic vaginitis) شناخته می شود. در چنین وضعیتی، واژن به دلیل کمبود استروژن خشک و نازک می شود. آتروفیک واژن اغلب با افزایش سن خانم ها با گروهی از علائم همراه است. به منظور آشنایی بیشتر با علل، علائم و درمان سندرم تناسلی ادراری یائسگی تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
آتروفی واژن چیست؟
آتروفی واژن که اخیرا با نام سندرم ادراری تناسلی یائسگی (Genitourinary syndrome of menopause) شناخته می شود، وضعیتی است که در آن دیواره واژن خشک تر و نازک تر می شود. به طور کلی، هورمون ها توسط سیستم غدد درون ریز، که شبکه ای از غدد و اندام ها است، تولید، ذخیره و ترشح می شوند. زنان به استروژن به خصوص در سال های باروری نیاز دارند.
هنگامی که یائسگی در حدود 50 سالگی اتفاق می افتد، تخمدان ها هورمون های کمتری تولید و قاعدگی را متوقف می کند. در نتیجه کاهش ترشح سطح استروژن می تواند علائم ناراحت کننده زیادی از جمله خشکی واژن را ایجاد کند. توجه داشته باشید که آتروفی واژن اغلب در دوران یائسگی به دلیل کاهش استروژن رخ می دهد، اما ممکن است در سنین قبل از یائسگی نیز رخ دهد.
علت آتروفی واژن چیست؟
همان طور که اشاره شد، آتروفیک رحم و تخمدان ناشی از کاهش تولید استروژن است که باعث نازک شدن، خشکی و کاهش خاصیت ارتجاعی بافت های واژن می شود. سطوح پایین استروژن و آتروفی واژن ممکن است در موارد زیر رخ دهد:
یائسگی و آتروفی واژن
در طول یائسگی، سطح استروژن کاهش می یابد و منجر به واژینیت آتروفیک و نازک شدن پوشش واژن می شود. همچنین کاهش این هورمون می تواند منجر به تغییر در تعادل اسید واژن، کاهش ترشحات واژن و مایعات طبیعی واژن شود.
زایمان و شیردهی
اگر چه بیش از نیمی از زنان مبتلا به آتروفیک در سن یائسگی هستند، اما این بیماری ممکن است بعد از زایمان یا شیردهی هم رخ دهد. زنانی که به تازگی زایمان کرده اند، کاهش سطح استروژن را تجربه می کنند و شیردهی ممکن است به طور موقت سطح استروژن را کاهش دهد.
برداشتن تخمدان ها
آتروفی واژن لزوماً در زنان در سنین بالا رخ نمی دهد، بلکه می تواند زنان جوان تر را در صورت انجام عمل برداشتن رحم و تخمدان ها تحت تأثیر قرار دهد که به آن جراحی یائسگی می گویند.
مصرف برخی داروها
برخی از داروها و درمان ها می توانند باعث کاهش استروژن و در نتیجه بروز سندرم ادراری تناسلی یائسگی می شود. از مهمترین داروهایی که خطر ابتلا به آتروفیک را افزایش می دهد، عبارتند از:
- داروهای هورمونی برای درمان سرطان سینه، اندومتریوز، فیبروم یا ناباروری
- مهارکننده های آروماتاز برای درمان سرطان سینه
- شیمی درمانی سرطان
- پرتودرمانی برای سرطان
چه کسانی بیشتر در معرض آتروفی واژن هستند؟
زنان 50 سال یا بالاتر، در دوران یائسگی، بیشتر در معرض ابتلا به آتروفی واژن هستند. عوامل دیگری که خطر آتروفی واژن را افزایش می دهند عبارتند از:
- عدم زایمان: زنانی که زایمان طبیعی نداشته اند ممکن است بیشتر از سایرین دچار آتروفی واژن شوند.
- سیگار کشیدن: سیگار باعث کاهش گردش خون می شود، بنابراین واژن و سایر بافت ها را از اکسیژن محروم می کند. با کاهش یا محدود شدن جریان خون، احتمال آتروفی واژن افزایش می یابد.
- عدم رابطه جنسی: نداشتن رابطه جنسی به دلیل عدم تحریک واژن برای ترشح مایعات طبیعی و کاهش گردش خون می تواند احتمال ابتلا به آتروفیک را افزایش دهد.
علائم آتروفی واژن
اگر چه خشکی واژن شایع ترین نشانه سندرم ادراری تناسلی یائسگی به شمار می رود، اما این بیماری علائم دیگری نیز همراه است که عبارتند از:
- خشکی واژن
- درد هنگام مقاربت جنسی
- ترشحات آبکی به رنگ زرد یا خاکستری
- رنگ پریدگی و نازک شدن لابیاها و واژن
- عفونت های واژن
- عفونت های ادراری مکرر
این بیماری علاوه بر سیستم تناسلی، ممکن است علائمی و مشکلاتی را در دستگاه ادراری زنان به وجود آورد که عبارتند از:
- درد و سوزش هنگام ادرار کردن
- وجود خون در ادرار
- نیاز مکرر به ادرار کردن
- بی اختیاری ادرار
- افزایش احتمال عفونت ادراری
تشخیص آتروفی واژن
برای تشخیص واژینیت آتروفیک، متخصص زنان معاینه کامل فرج را انجام می دهد و از بیمار در مورد سابقه پزشکی او و همچنین برخی سوالات در مورد مراقبت های شخصی و علائم او می پرسد. همچنین، پزشک اندام تناسلی خارجی را برای مشاهده علائم آتروفی بررسی می کند. علاوه بر این ممکن است پزشک آزمایشات زیر را تجویز کند:
- معاینه لگن
- تست پاپ اسمیر
- تست اسیدیته واژن
- آزمایش خون
- معاینه ادرار
- آزمایش دیابت (برای ابتلا یا رد دیابت)
- اگر تشخیص واضح نباشد یا مشکوک به بدخیمی باشد، ممکن است بیوپسی (نمونه برداری) برای رد سرطان انجام شود.
عوارض عدم درمان آتروفی واژن
واژینیت آتروفیک خطر ابتلا به مشکلات بهداشتی زیر را در زنان افزایش می دهد که مهترین آن ها عبارتند از:
- عفونت واژن: آتروفی باعث تغییراتی در محیط اسیدی واژن می شود که رشد باکتری ها، مخمرها و سایر موجودات را تسهیل می کند.
- مشکلات ادراری تناسلی: عدم درمان این بیماری علاوه بر عفونت واژن می تواند مشکلات دستگاه ادراری از جمله عفونت مجاری ادراری همراه با تکرر ادرار یا احساس سوزش را ایجاد کند. همچنین برخی از زنان ممکن است بی اختیاری را تجربه کنند.
درمان آتروفی واژن
درمان آتروفی واژن عمدتا بر اساس جایگزینی هورمون است که سطوح پایین استروژن در بدن را جبران می کند. هورمون استروژن خاصیت ارتجاعی واژن را بهبود می بخشد و رطوبت طبیعی آن ناحیه حساس را افزایش می دهد و معمولاً در عرض چند هفته پس از استفاده از آن موثر واقع می شود.
درمان با هورمون استروژن به یکی از روش های زیر است:
- درمان هورمونی موضعی: از طریق پماد و حلقه واژینال حاوی استروژن
- هورمون درمانی خوراکی: قرص هایی هستند که به صورت خوراکی مصرف می شوند. اما باید با احتیاط استفاده کرد، زیرا مصرف طولانی مدت این داروها ممکن است خطر ابتلا به برخی از انواع سرطان را افزایش دهد، بنابراین استروژن خوراکی برای زنان مبتلا به سرطان تجویز نمی شود. در صورت عدم وجود سرطان، ممکن است علاوه بر استروژن، پروژسترون به شکل قرص یا چسب نیز تجویز شود.
زنانی که پروژسترون و استروژن مصرف می کنند ممکن است خونریزی پس از یائسگی را تجربه کنند، بنابراین زنان در صورت بروز علائم غیرطبیعی در حین مصرف درمان های هورمونی باید با پزشک مشورت کنند. در موارد آتروفی خفیف واژن، می توان از روان کننده واژینال محلول در آب برای تسکین در حین مقاربت استفاده کرد.
روش های پیشگیری از آتروفی واژن
برخی از روش ها به جلوگیری از سندرم ادراری تناسلی یائسگی کمک می کنند که عبارتند از:
- حفظ رابطه جنسی: داشتن رابطه جنسی برای جلوگیری از آتروفی بافت های واژن موثر است. علاوه بر این، به تقویت گردش خون در واژن، تحریک رطوبت طبیعی و حفظ سلامت اندام های جنسی کمک می کند.
- ورزش منظم: برای حفظ جریان خون در اندام تناسلی و در نتیجه کاهش احتمال آتروفی واژن، انجام فعالیت های ورزشی روانه موثر است.
- تغذیه سالم: غذاهای سالم به افزایش جریان خون در قسمت های مختلف بدن از جمله واژن کمک می کند. همچنین توصیه می شود از غذاهای غنی از فیتواستروژن مانند دانه کتان و روغن ماهی استفاده کنید.
- پوشیدن لباس زیر نخی: پوشیدن لباس زیر نخی و لباس های گشاد می تواند احتمال عفونت و التهاب را کاهش دهد.
- استفاده از روان کننده های طبیعی واژن: روان کننده های طبیعی می توانند به حفظ رطوبت واژن و همچنین تسکین دیسپارونی (درد هنگام نزدیکی) کمک کنند. توجه داشته باشید که قبل از استعمال روان کننده ها با پزشک خود مشورت کنید.
- اجتناب از محصولات شیمیایی برای واژن: از استعمال محصولاتی مانند عطرها، دئودرانت ها و لوسیئن های خوشبو کننده واژن که حاوی مواد شیمیایی هستند، خودداری کنید. این محصولات و باعث تحریک واژن و تشدید خشکی می شوند.
کلام آخر
آتروفی واژن یا سندرم ادراری تناسلی یائسگی به واسطه کاهش سطح استروژن در زنان و با افزایش سن رخ می دهد. یائسگی اصلی ترین علت این عارضه است که سطح استروژن را کاهش داده و منجر به نازک شدن و خشکی دیواره های واژن می شود. این بیماری اغلب با خارش، سوزش و درد در حین رابطه جنسی همراه است. همچنین این وضعیت مشکلات دستگاه ادراری مانند عفونت های دستگاه ادراری (UTIs) و تکرر ادرار را ایجاد می کند.
از آنجایی که این بیماری در اثر کاهش ترشح هورمون استروژن است، هورمون درمانی بهترین روش برای از بین بردن علائم این بیماری به شمار می رود. توجه داشته باشید که عدم درمان آتروفی واژن می توانند احتمال عفونت واژن و همچنین عفونت دستگاه ادراری ر افزایش دهد. لذا به محض مشاهده علائم سندرم ادراری تناسلی یائسگی به بهترین متخصص زنان مراجعه کنید.