روزه گرفتن در دوران بارداری و شیردهی از دغدغه‌های مهم بانوان مسلمان در ماه مبارک رمضان است. در این دوران به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی بدن و نیازهای تغذیه‌ای خاص مادر و جنین به طور معمول توصیه می شود به خصوص از ماه سوم به بعد مادر روزه نگرفته و رژیم غذایی کاملی را در پیش گیرد. در همین راستا برای آگاهی بیشتر شما، در این مقاله به بررسی حکم شرعی و پزشکی روزه داری در طول بارداری و شیردهی پرداخته و شرایط اقدام به بارداری در ماه رمضان را با هم بررسی می کنیم.
آیا در دوران بارداری می‌توان روزه گرفت؟
تصمیم‌گیری در مورد روزه‌داری در دوران بارداری، نیازمند توجه به شرایط فردی، مشورت با پزشک و متخصص تغذیه، و در نظر گرفتن احکام شرعی است. سلامت عمومی مادر، نقشی کلیدی در تصمیم‌گیری برای روزه‌داری در بارداری دارد. مادرانی که از سلامت کامل برخوردارند و بارداری کم‌خطری را تجربه می‌کنند، با رعایت دقیق توصیه‌های تغذیه‌ای و پزشکی، ممکن است بتوانند روزه بگیرند.
در مقابل، وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت بارداری، فشار خون بالا، کم‌خونی یا مشکلات کلیوی، اغلب مانع از روزه‌داری می‌شود. همچنین، بارداری‌های پرخطر، چندقلویی و سابقه زایمان زودرس، شرایطی هستند که در آن‌ها روزه‌داری توصیه نمی‌شود. در نهایت، احساس مادر نیز بسیار مهم است؛ بروز علائمی مانند ضعف شدید، سرگیجه یا تهوع مداوم، نشانه‌ای برای شکستن روزه است.
تاثیر روزه داری بر جنین و مادر
روزه گرفتن در دوران بارداری، می‌تواند با تغییراتی در سطح قند خون، آب بدن و تعادل الکترولیت‌ها همراه باشد که در صورت عدم مدیریت صحیح، بر سلامت مادر و جنین تأثیر منفی می‌گذارد. کاهش سطح قند خون، منجر به ضعف، سرگیجه و بی‌حالی در مادر شده و اگر شدت یابد به جنین نیز آسیب می‌رساند. همچنین تغییر در سطح الکترولیت‌ها، می‌تواند منجر به گرفتگی عضلات، بی‌نظمی ضربان قلب و سایر مشکلات شده و در کنار آن کم‌آبی بدن، منجر به کاهش حجم مایع آمنیوتیک، انقباضات زودرس رحم و زایمان زودرس خواهد شد.
توصیه های تغذیه ای برای مادران باردار روزه دار
- وعده سحری را کامل و مغذی میل کنید.
- از غذاهای پرفیبر، پروتئین و کربوهیدرات‌های پیچیده در وعده سحری استفاده کنید.
- در فاصله افطار تا سحر، به میزان کافی آب بنوشید.
- وعده افطار را با غذاهای سبک و مغذی آغاز کنید.
- از مصرف غذاهای چرب، سرخ‌شده و فرآوری‌شده خودداری کنید.
- از میوه ها و سبزیجات به مقدار کافی استفاده نمایید.
- مصرف مکمل های غذایی و مولتی ویتامین ها تحت نظر پزشک توصیه می شود.
زمان مناسب برای روزه داری طی بارداری
زمان مناسب برای روزه‌داری در دوران بارداری، به عوامل مختلفی از جمله شرایط جسمی مادر، نوع بارداری و توصیه‌های پزشک بستگی دارد. به طور کلی، سه ماهه دوم بارداری، معمولا بهترین زمان برای روزه‌داری در نظر گرفته می‌شود که در ادامه مفصل درباره آن صحبت کرده ایم:
↲ روزه داری در سه ماهه اول بارداری
این دوره، دوره حساس رشد جنین است و نیازهای تغذیه‌ای مادر در این دوره بسیار بالاست. تهوع و استفراغ صبحگاهی، از جمله علائم شایع این دوره است که می‌تواند با روزه‌داری تشدید شود. بعلاوه افت قند خون و کم‌آبی بدن، در این دوره خطرناک است؛به همین دلیل، روزه‌داری در سه ماهه اول بارداری، ابدا توصیه نمی‌شود.
↲ روزه در سه ماهه دوم بارداری
این دوره به نسبت دوره مناسب تری برای روزه داری است چرا که تهوع و استفراغ صبحگاهی کاهش یافته و جنین نیز از رشد نسبتا پایداری برخوردار است. نیازهای تغذیه‌ای مادر در این دوره همچنان بالاست، اما مادر می‌تواند با رعایت نکات تغذیه‌ای، روزه بگیرد. مصرف غذاهای مغذی و پرفیبر در وعده‌های سحری و افطاری، و نوشیدن آب کافی در فاصله افطار تا سحر، برای حفظ سلامت عمومی مادر و فرزند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
↲ روزه گرفتن در سه ماهه آخر بارداری
در این دوره، جنین به سرعت رشد میکند و نیازهای تغذیه‌ای مادر به حداکثر می‌رسد. حجم مایع آمنیوتیک در این دوره کاهش می‌یابد و کم‌آبی بدن می‌تواند خطرناک باشد. به همین دلیل، روزه‌داری در سه ماهه سوم بارداری، توصیه شده و از آنجایی که در این دوره جنین بیشتر انرژی خود را از گلوکز خون مادر تامین میکند، روزه گرفتن حتی می تواند خطرناک بوده و خطر زایمان زودرس را افزایش دهد.
حکم روزه داری در دوران بارداری
در فقه اسلامی، حفظ سلامت مادر و جنین از اولویت‌های اساسی است. بر این اساس، اگر روزه‌داری برای مادر یا جنین ضرر داشته باشد، واجب نیست. برخی از مراجع، روزه‌داری را برای مادران باردار پرخطر یا مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای، مجاز نمی‌دانند. برخی دیگر، روزه‌داری را با رعایت نکات تغذیه‌ای و پزشکی، در صورت عدم وجود ضرر، مجاز می‌دانند.
از نظر پزشکی هم بهترین متخصص زنان و زایمان، با بررسی شرایط مادر و جنین، با تاکید بر اینکه همیشه سلامت مادر و جنین در اولویت است، در مورد امکان روزه‌داری و خطرات احتمالی آن نظر خواهد داد. روزه‌داری برای مادران باردار پرخطر، مبتلا به دیابت بارداری، فشار خون بالا، کم‌خونی، یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای، ممنوع بوده و دیگر مادرانی که از سلامت عمومی خوبی برخوردارند نیز در صورت بروز علائمی مانند ضعف شدید، سرگیجه، تهوع مداوم، یا کاهش حرکات جنین، باید روزه خود را بشکنند.
تاثیر روزه داری بر شیر مادر
کم‌آبی بدن، که در اثر عدم مصرف مایعات در طول روز رخ می‌دهد، مهم‌ترین عامل کاهش حجم شیر مادر است. مطالعات نشان داده‌اند که روزه‌داری به‌ویژه در نوزادان زیر 6 ماه که وابستگی کامل به شیر مادر دارند، می‌تواند منجر به کاهش موقت حجم شیر شود و روزه گرفتن اکیدا توصیه نمی شود.
شرایط جسمی مادر، رژیم غذایی و شرایط محیطی نیز در این امر مؤثرند؛ مادران سالم و با تغذیه مناسب، کمتر دچار کاهش حجم شیر می‌شوند. از نظر کیفیت، اگرچه تغییراتی جزئی در ترکیبات شیر مانند کاهش سطح برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی ممکن است رخ دهد، اما این تغییرات معمولاًموقتی و خفیف هستند و تاثیر قابل توجهی بر سلامت نوزاد ندارند. رژیم غذایی مادر، مصرف مکمل‌های غذایی، با مصرف غذاهای مغذی و متنوع در سحری و افطاری و نوشیدن آب کافی در فاصله افطار تا سحر، نقش کلیدی در حفظ کیفیت شیر دارد.
تغذیه مناسب در ماه رمضان برای مادران باردار و شیرده
- وعده سحری باید کامل و مغذی باشد و شامل غذاهای پرفیبر، پروتئین و کربوهیدرات‌های پیچیده باشد.
- وعده افطار باید با غذاهای سبک و مغذی آغاز شود و شامل میوه‌ها، سبزیجات، سوپ و آش باشد.
- در فاصله افطار تا سحر، به میزان کافی آب بنوشید تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود.
- از مصرف غذاهای چرب، سرخ‌شده، فرآوری‌شده و با شیرین زیاد خودداری کنید.
شرایط اقدام به بارداری در ماه رمضان
اقدام به بارداری در ماه رمضان، نیازمند توجه به 5 شرط جسمی و روحی مادر و جنین است که در ادامه درباره ان‌ها صحبت کرده ایم.
1- الزام مشاوره با متخصص
قبل از هرگونه اقدام به بارداری، مشورت با پزشک متخصص زنان و زایمان ضروری است. پزشک بعد از انجام سونوگرافی های الزامی بارداری و بررسی وضعیت سلامت عمومی مادر، می‌تواند توصیه‌های لازم را ارائه دهد. در صورت وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون بالا، یا مشکلات تیروئید، مشورت با پزشک اهمیت بیشتری پیدا میکند.
2- رعایت رژیم غذایی مناسب
رعایت رژیم غذایی مناسب بارداری نقش کلیدی در آمادگی و سلامت بدن مادر دارد. در ماه رمضان، به دلیل تغییر در الگوی غذایی، توجه به این نکته اهمیت بیشتری پیدا میکند. وعده‌های سحری و افطاری باید کامل و مغذی باشند و شامل مواد غذایی مانند پروتئین، کربوهیدرات‌های پیچیده، ویتامین‌ها و مواد معدنی الزامی است. مصرف کافی مایعات در فاصله افطار تا سحر، برای جلوگیری از کم‌آبی بدن ضروری است.
✍️ بیشتر بخوانید: بهترین روش کاهش وزن بعد بارداری
3- داشتن استراحت کافی
استراحت کافی، خواب منظم و کاهش سطح استرس بدن به بهبود عملکرد سیستم ایمنی و افزایش شانس بارداری کمک میکند. در ماه رمضان، به دلیل تغییر در ساعات خواب، تلاش کنید تا ساعات خواب کافی را در طول شبانه‌روز داشته باشید.
4- زمان‌بندی مناسب برای بارداری
با توجه به محدودیت زمان مصرف غذا و مایعات در ماه رمضان، برنامه‌ریزی برای زمان‌بندی مناسب برای رابطه جنسی و اقدام به بارداری ضروری است. بهترین زمان برای اقدام به بارداری، در روزهای تخمک‌گذاری است. با توجه به شرایط روزه‌داری، بهتر است این زمان‌بندی را با دقت بیشتری انجام دهید.
5- در نظر گرفتن ملاحظات شرعی
از نظر شرعی، اقدام به بارداری در ماه رمضان هیچ منعی ندارد. با این حال، رعایت احکام شرعی مربوط به طهارت و نجاست، در این ماه مبارک اهمیت ویژه‌ای دارد.
ترازوی سلامت مادر و کودک در ماه رمضان…
روزه گرفتن در دوران بارداری و شیردهی، تصمیمی کاملا شخصی است که نیازمند توجه به شرایط فردی و مشورت با پزشک است. قبل از هر اقدامی، برای تضمین سلامت و رشد جنین و مادر لازم است با پزشک متخصص خود مشورت کنید و به علائم بدن خود توجه داشته باشید. در صورت تصمیم به روزه‌داری، تغذیه مناسب و مصرف کافی مایعات بین افطار و سحر ضروری است. همچنین، آگاهی از احکام شرعی مربوط به روزه در این دوران، با مشورت با مرجع تقلید، بسیار مهم است.
*~ سوالات متداول درباره روزه گرفتن در دوران بارداری ~*
به طور کلی، روزه گرفتن در سه ماهه اول بارداری به دلیل نیازهای بالای تغذیه‌ای جنین و احتمال تهوع و استفراغ شدید، توصیه نمی‌شود.
اگر اصرار به گرفتن روزه دارید، سه ماهه دوم بارداری زمان مناسب‌تری برای روزه گرفتن است، اما تصمیم‌گیری باید با مشورت پزشک و با توجه به شرایط فردی انجام شود.
سه ماهه سوم بارداری به دلیل رشد سریع جنین و افزایش نیازهای تغذیه‌ای مادر، دوره حساسی است و روزه گرفتن در این دوره باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود.
در صورت عدم رعایت تغذیه مناسب، روزه گرفتن می‌تواند منجر به کاهش وزن جنین شود.
کم‌آبی بدن ناشی از روزه گرفتن، می‌تواند خطر زایمان زودرس را افزایش دهد.